مقاله «ابرهای تهی: فقر ساختار و محتوا در کتاب‌های روش تحقیق»

سال‌ها است که با کتاب‌های روش تحقیق به زبان‌های فارسی، عربی، و انگلیسی سر و کله می‌زنم. سال گذشته دست به تحقیقی زدم با عنوان «جایگاه اخلاق پژوهش در کتاب‌های روش تحقیق به زبان فارسی» که در فصلنامه روش‌شناسی علوم انسانی (شماره 69) منتشر شد. در ادامه کار، دیدم بد نیست کتاب‌های روش تحقیق به زبان فارسی از منظری کلی‌تر بررسی و مسائل ساختاری و محتوایی آن‌ها نیز ارزیابی شود. مقاله حاضر حاصل این بررسی است که در آخرین شماره آینه پژوهش به تازگی منتشر شده است.

دریافت مقاله ابرهای تهی: فقر ساختار و محتوا در کتاب‌های روش تحقیق

اسب چند دندان دارد؟: نگاهی به یک مغالطه

نرمان مان در کتاب اصول روان‌شناسی هنگام بیان سرشت تحقیق «علمی» داستانی از بیکن نقل می‌کند که شاخص نوعی داوری است. طبق این داستان، در سال 1342 میلادی در یکی از حوزه‌های دینی مسیحی بحثی درباره تعداد دندان‌های اسب درگرفت که 13 روز ادامه یافت و هرچه در پی پاسخ آن کتاب‌های قدما را کاویدند، پاسخی نیافتند. روز چهاردهم جوان تازه‌کاری پیشنهاد کرد به جای بحث و جدل نظری، بروند دندان‌های اسب را بشمارند. اما این پیشنهاد چنان نامعقول بود که دیگران بر سرش ریختند و او را زدند و گفتند که شیطان در جسمش حلول کرده است. سرانجام به نتیجه نرسیدند و این پرسش را بی‌پاسخ اعلام کردند. (1)

به نظرم این نمونه روشنی است برای به لجن کشیدن کل تفکر یک دوره، مکتب، یا دیدگاه. 

مقاله «هدف درست، شیوه غلط»

به تازگی این مقاله را نوشته‌ام که در کتاب ماه فلسفه (شماره 74، آبان 1392) منتشر شده است. چکیده مقاله به شرح زیر است.

 

استاد اکبر ثبوت در مقاله «کاستی‌ها در شیوه‌های منتقدان صدرا» (کتاب ماه فلسفه، شماره 71، مرداد 1392) طی 19 صفحه به دفاع از صدرا و نقد مخالفان و منتقدانش پرداخته است. با هدف ایشان، یعنی دفاع از فیلسوفی چون صدرا در برابر فلسفه‌ستیزان و ظاهرگرایان، موافقم. اما به نظر می‌رسد که ایشان برای رسیدن به این هدف، شیوه‌های نادرستی را مجاز شمرده‌اند. به همین سبب، راهی در پیش گرفته‌اند که نه از نظر علمی ثمربخش است، نه از جهت بلاغی قانع‌کننده، و نه به لحاظ اخلاقی دفاع‌پذیر. حاصل این نگرش و رفتار، مقاله مفصلی است که محتوای آن رنجور، ساختار آن شکننده، و زبان آن ناپیراسته است. در این نوشته، بدون ورود به بحث‌های محتوایی ایشان، می‌کوشم به اختصار تنها ده ملاحظه انتقادی خودم را برجسته سازم و از طریق آن‌ها نشان دهم که سلوک ایشان در این عرصه، همان گونه که پیشتر هم نشان داده‌ام، با سلوک فلسفه‌ستیزان یکسان است و از این جهت بر آنان برتری ندارد.

متن کامل مقاله را می‌توانید از اینجا   دانلود کنید.

 

مقاله «"الاهیات الاهی و الاهیات بشری": نقدی روش‌شناختی»

«الاهیات الاهی و الاهیات بشری»: نقدی روش‌شناختی

سیدحسن اسلامی

 

مکتب تفکیک با تأکید بر جداسازی میان سه راه معرفتی ــ وحی، عقل، و کشف ــ خود را به جامعة شیعی معرفی کرد و مدعی ناسازگاری دین با فلسفه و عرفان شد. مدافعان فلسفة اسلامی این دیدگاه را نقد کردند و از همسویی دین و فلسفه و عرفان در منظومة شیعی سخن گفتند. کتاب الاهیات الاهی و الاهیات بشری به‌عنوان دفاعی قاطع از این مکتب به‌تازگی منتشر شده است و در آن اظهاراتی از فلاسفه و دیگر متفکران شیعی به سود مکتب و تفکیک و بر ضد فلسفه نقل شده است.

من در مقالة حاضر به تحلیل و نقد روش‌شناختی کتاب حاضر پرداخته و کوشیده‌ام مقدمات آن را بی‌اعتبار کنم و نشان دهم این مکتب در اثبات مدعای خود تا کنون ناکام مانده است. در این مقاله، نخست مدعیات اصلی کتاب الهیات الهی را صورت‌بندی کرده و در شکل یک استدلال آورده‌ام که بر دو مقدمه استوار است: نخست آنکه عده‌ای از فلاسفهْ فلسفه را بی‌اعتبار دانسته‌اند؛ و دوم آنکه سخن این فلاسفه درست است، پس فلسفه نادرست است.

پس از این گزارش کوشیده‌ام (1) نشان دهم مقدمة نخست کاذب است و به‌واقع سخنان آنان در متون مکتب تفکیک تحریف و ناقص نقل شده است و (2) هیچ فیلسوفی به‌اعتبار فیلسوف‌بودن نمی‌تواند فلسفه را بی‌اعتبار سازد و این رفتار خودشکن است و از نفی فلسفه‌ْ بی‌اعتباری خود فیلسوف حاصل می‌شود، نه اثبات مدعای مکتب تفکیک.

این مقاله در فصلنامه هفت آسمان، شماره 45، بهار 1389 چاپ شده است. 

می‌توان مقاله را در اینجا خواند.

 

گفتنی است که این مقاله از سوی هشتمین جشنواره نقد کتاب در 28 آذرماه 1390 مقاله برتر در عرصه نقد فلسفی شناخته شد.

 

مقاله «ققنوس فلسفه؛ روش شناسی مکتب تفکیک»

ققنوس فلسفه؛ روش‌شناسی مکتب تفکیک

 

 

چکیده

مکتب تفکیک در مقام یکی از گرایش‌های فکری شیعی معاصر، با هدف پیراستن دین از اندیشه‌های بشری و تلاش در جهت دست یافتن به معارف ناب دینی شکل گرفت و در این راه به نقد فلسفه و عرفان پرداخت. ادعای مکتب تفکیک در این عرصه آن است که روشمندانه به نقد فلسفه می‌پردازد و ناکارآمدی آن را نشان می‌دهد. در این راه نقدهای متعددی را متوجه فلسفه می‌کند، از جمله، خاستگاه و ساختار یونانی فلسفه، مخالفت امامان (ع) با فلسفه، محتوای شرک‌آلود برخی قواعد فلسفی، و اختلاف نظر شدید میان فلاسفه. این نوشته بر آن است تا با روش‌شناسی مکتب تفکیک در نقد فلسفه، آن را تحلیل کند و قوتش را بسنجد و نشان دهد که مکتب تفکیک، برغم ادعای خود، نتوانسته است در نقد فلسفه از روشی مقبول استفاده کند.

 

منتشر شده در:

شعاع اندیشه (علمی-پژوهشی دانشگاه ایلام)، شماره 1، پاییز و زمستان 1389.

مقاله «اعتبار منطق ارسطو در تفکر معاصر غرب»

‌اعتبار منطق ارسطو در تفکر معاصر غرب

سید حسن اسلامی

دانشیار دانشگاه ادیان و مذاهب

منطق ارسطویی به مثابه بخشی از فلسفه اسلامی، در میان مسلمانان مخالفان بسیاری داشته است که می‌کوشیده‌اند تا بی‌اعتباری منطق را بر ملا سازند. در نتیجه بخشی از فعالیت فیلسوفان و منطق‌دانان مسلمان دفاع از منطق و اعتبار آن در برابر مخالفان بوده است. در کنار انتقادات رایج و کهنی که در کتاب‌های مدافعان منطق پاسخ‌ آن‌ها را می‌توان یافت، به تازگی برخی مدافعان مکتب تفکیک به نام علم جدید و روش علمی مقبول در نظام‌ غرب، به نقد منطق ارسطویی دست زده و آن را بی‌ارج و مانع رشد علمی جوامع اسلامی بر شمرده‌ و مدعی شده‌اند غربی‌ها با کنار نهادن منطق ارسطو و پیروی از منطق تجربی فرانسیس بیکن، پیشرفت کردند. نوشته حاضر این ادعا را تحلیل کرده و به استناد داوری منطق‌دانان، مورخان، و فیلسوفان متعددی نتیجه گرفته است که منطق ارسطو همچنان در مجامع علمی غرب و نظام آموزشی آن جایگاهی ارجمند دارد و بخشی از منطق معاصر به شمار می‌رود. مسئله رشد غرب نیز نه به دلیل تبعیت از منطق تجربی بیکن، بلکه به دلایلی دیگر، از جمله تغییر نگرش به طبیعت، بوده است.

کلیدواژه‌ها: منطق ارسطویی-نقدها، فلسفه اسلامی-نقدها، نقد منطق، فرانسیس بیکن، مکتب تفکیک، اخلاق پژوهش.

دریافت
حجم: 390 کیلوبایت

_______________________________

با تشکر از دکتر اسدالله فلاحی که در وبلاگشان به این مقاله و «سیری در استدلال بی مغالطه» لینک داده اند.

مقاله «کاستی های روشی در دفاع از ملاصدرا» (نقدی بر مقاله اکبر ثبوت)

نقدی که بر مقاله ای از استاد ثبوت نوشته بودم در آخرین شماره از کتاب ماه فلسفه منتشر شد. میتوانید متن مقاله را از اینجا (سایت کتاب ماه فلسفه) به راحتی دریافت کنید.