«عمل اخلاقی نفرت‌انگیز» چیست: نکته در ترجمه قید به صفت
جمعه, ۱۱ مرداد ۱۳۹۲، ۰۶:۵۷ ب.ظ
«عمل اخلاقی نفرت‌انگیز» چیست: در باب ترجمه قید به صفت
سید حسن اسلامی
زبان علمی انگلیسی سرشار از قیدها و صفت‌های پیاپی است که گاه ترجمه دقیق و گویای متن را دشوار می‌سازد و ما را به یاد آن ضرب المثل معروف می‌اندازد که ترجمه مانند زن است: یا زیبا است یا وفادار.
برخی از مترجمان نامدار ما در قبال این گونه قیدها و صفات مکرر کمی آسان‌گیری را مجاز می‌شمارند و گاه به جای ترجمه کامل همه قیدها و صفت‌ها یکی دو تا را نادیده می‌گیرند تا متن ترجمه شده روان‌تر گردد. نمونه این رویکرد را در برخی ترجمه‌های استاد عزت الله فولادوند می‌توان یافت. در برابر، کسانی مانند استاد مصطفی ملکیان، با قوت از ضرورت ترجمه همه قیدها دفاع می‌کنند و بر وفاداری به متن اصلی پای می‌فشارند.
باری، هر شیوه قوت و دردسر خود را دارد و هر گروه دلایلی به سود خود پیش می‌کشند که این جا مجال طرح آنها نیست. اما مسئله هنگامی جدی‌تر می‌شود که گاه باز به دلیل همین قیدهایی که گاه و بیگاه در متن خود را نشان می‌دهند و مترجم را پریشان می‌کنند، مترجم قیدی را که در متن اصلی آمده است به صفت ترجمه کند. در مواردی این مسئله چندان آسیبی به معنای متن نمی‌زند. اما در جاهایی درست خلاف نظر نویسنده می‌شود و معنای متن دگرگون و حتی نادرست می‌شود. این اتفاق در ترجمه کتاب مسائل اخلاقی نوشته مایکل پالمر رخ داده است.
پالمر هنگام اشاره به دیدگاه سودمندی‌گروانه جان استوارت میل و در مقام نقد منطق محاسبه سود و زیان آن می‌گوید:
در واقع، به زودی خواهیم دید که این محاسبه را می‌توان برای تأیید هر عمل اخلاقی نفرت‌انگیز به کار گرفت.[1]
اما تا جایی که می‌دانیم، منطقاً هیچ عمل اخلاقی نمی‌تواند نفرت‌انگیز باشد. چون نفرت‌انگیز خود داوری اخلاقی درباره اعمال ضد اخلاقی است. پس هر عملی که اخلاقی باشد نفرت‌انگیز نیست و هر عمل نفرت‌انگیزی غیر اخلاقی خواهد بود.
هنگامی که به متن اصلی مراجعه می‌کنیم، با این جمله مواجه می‌شویم:
In deed we soon see that the calculus may be used to support any number of morally repugnant acts.[2]
با توجه متن بالا، ترجمه پیشنهادی من چنین است:
در واقع، به زودی خواهیم دید که این محاسبه را می‌توان برای تأیید هر عمل اخلاقاً [یا به لحاظ اخلاقی] نفرت انگیز به کار گرفت.
در حقیقت، تنها با تغییر «اخلاقی» به «اخلاقاً» پیام متن کاملاً متفاوت می‌شود. وقتی میگوییم عمل اخلاقی نفرت‌انگیز گویی دو نوع عمل اخلاقی داریم: یکی نفرت‌انگیز و دیگری نا-نفرت‌انگیز. اما جدای از آن که این تقسیم خطا است، پالمر نمی‌خواهد این را بگوید. حال آنکه وقتی گفتیم عمل اخلاقاً نفرت‌انگیز، یعنی آن عملی که از نظر اخلاقی نفرت‌انگیز است، هرچند ممکن است از نظر تکنیکی، کارآمدی، سودرسانی، و مطابقت با سنت، نا-نفرت‌انگیز و حتی مقبول و ستوده باشد.
خطای رخ داده در این ترجمه آن است که قید اخلاقاً (morally)، صفت اخلاقی (moral) پنداشته و آن گونه ترجمه شده است.
[1] مسائل اخلاقی: متن آموزشی فلسفه اخلاق، مایکل پالمر، ترجمه علی رضا آل‌بویه، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1385، ص 140. در این جا مقصود بررسی این ترجمه یا ارزشیابی کار مترجم محترم یا کم شمردن تلاش ایشان نیست. هدفم آوردن مثالی برای بحث بود که در این ترجمه آن را یافتم. میخواستم کمی به دشواری های ترجمه اشاره کرده باشم.
[2] Moral Problems: A Coursebook for Schools and Colleges, Michael Palmer, The lutterworth Press, Cambridge, 1991, p. 69.
- جمعه, ۱۱ مرداد ۱۳۹۲، ۰۶:۵۷ ب.ظ
