یه گلی گوشه «کمر» تازه شکفته: دو نگاه به طبیعت

 (عکس از: سید حسن اسلامی)

برای تصویر بزرگتر روی عکس کلیک کنید

اول کمی ادای فولکلورشناسان را درآورم و بعد بروم سراغ نکته اصلی. بچه که بودیم، این ترانه محلی را شنیده بودیم و این جوری می‌خواندیم:

یه گلی گوشه «کمر»، گوشه کمر، تازه شکفته

نه دستم بِش میرسه، نه خوش میفته

 

اما اخیراً در آلبوم‌های ترانه‌های محلی، که البته با مجوز ارشاد، پخش می‌شود، این ترانه به شکل زیر خوانده می‌شود:

یه گلی گوشه «چمن»، گوشه چمن، تازه شکفته

نه دستم بش میرسه، نه خوش میفته

 

سایت پیشاهنگان هلال احمر هم این شعر را این گونه ثبت کرده است:

یک گلی گوشة چمن، گوشه چمن  تازه شکفته، تازه شکفته

نه دستم بهش می رسه، بهش می رسه، نه خوش می افته

ولی هرچی فکر می‌کنم گل گوشه چمن معنای روشنی ندارد، به خصوص آن که نه دستمان به این گل برسد و نه خودش بیفتد. حال آن که معمولاً گوشه چمن دسترس‌پذیر است و به‌سادگی می‌توان گل‌های آن قسمت را چید.

در واقع، به نظر می‌رسد که با شهرنشینی، این شعر عشایری و کوه کمری، هم حالت شهری به خودش گرفته و «کمر» جای خودش را به چمن داده است، چیزی که معمولاً عشایر و روستاییان تصوری از آن نداشتند. حال آن که «کمر» بخشی از کوه است مثل دیواره ورقلمبیده و امکان دسترسی به آن نیست. اگر به جای چمن «کمر» بگذاریم، معنای مصراع دوم هم روشن می‌شود. شاعر می‌خواهد بگوید که در قسمتی مرتفع از کوه، یا همان کمر، گلی روییده است که نه دست اوبه آن می‌رسد و نه خود گل آن بالا می‌افتد. اما شهرنشینی ذهن ما را تنبل کرده است و با آن که بارها این شعر را می‌خوانیم، از خود نمی‌پرسیم که افتادن گل از گوشه چمن چه معنایی دارد!

باری، این مقدمه را گفتم تا خاطره‌ای نقل کنم از گلی که گوشه کمر، در واقع توی دل کمر روییده بود، و از قضا دستم بهش رسید، اما دیگران مانع چیدنش شدند.

***

در همان برنامه صعود از دیواره‌ها، که گزارش آن را در پست «کودکان سنگ‌نورد: پرهیز از خطر یا مدیریت آن» آورده‌ام، از دیواره‌ای بالا می‌رفتم که چشمم به چند گل زرد کوچک افتاد که در دل سنگ روییده بودند. صحنه بدیعی بود. از زمین امکان دسترسی مستقیمی به آن‌ها نبود. آن‌ها هم درست در دل سنگ سبز شده بودند. موقعیت مناسبی برای ماندن و لذت بردن نبود. به‌سختی با دوربین گوشی، چند عکس گرفتم که البته کیفیت ندارند و یکی از آن‌ها را در اینجا گذاشته‌ام. با آن که عادت به چیدن گل ندارم، از سر شوخی سرم را به پایین خم کردم و به یکی از دانشجویان آلمانی گفتم: «می‌خواهی این گل‌ها را برایت بچینم؟»

جوابش مرا میخکوب کرد. فکر کرد که واقعاً قصد چیدن آن گلها را دارم، لذا سریع گفت: «نه، دست به گل‌ها نزن. من به هولیزم معتقدم.» هولیزم، به زبان ساده، یعنی آن که حتی علف‌های به‌ظاهر بی‌ارزش و به دردنخور هم در این طبیعت جایگاهی دارند و نبودشان به کل محیط زیست صدمه می‌زند. به تعبیر مرحوم مجتبی کاشانی:

علفی هرزه نیست در عالم

ما ندانیم و هرزه نام کنیم

 (عکس از: سید حسن اسلامی)

برای تصویر بزرگتر روی عکس کلیک کنید

خیلی از این پاسخ و موضع لذت بردم. در دل جنگل، بدون هیچ نظارت بیرونی یا محیط‌بانان، این دانشجوی کوه‌نورد چنان به طبیعت احترام می‌گذارد که حاضر نمی‌شود هیچ گلی بچیند. این رفتار مرا یاد خاطره دیگری انداخت در تقابل با آن.

اردیبهشت سال 1389 به گلستان کوه، در پنج کیلومتری خوانسار رفتیم. در آن جا منطقه حفاظت شده‌ای سرشار از لاله‌های واژگون است (عکس‌های زیبایی، از جمله عکس زیر، از این گل‌ها گرفتم). این گل‌ها در دامنه کوه حداکثر به یک ماه می‌شکوفند و پژمرده می‌شوند.

(عکس از: سید حسن اسلامی)

برای تصویر بزرگتر روی عکس کلیک کنید

این منطقه بسیار زیبا و دیدنی است و بهترین فصل رفتن به آن جا نیمه دوم اردیبهشت و هفته اول خرداد است. در سراسر این منطقه تابلوهای متعددی نصب شده بود که مردم را از چیدن لاله‌ها منع می‌کرد. محیط‌بانان دلسوز هم با موتورهای تریل آن منطقه را بالا و پایین می‌رفتند و کسانی را که با بی‌رحمی مشغول چیدن این گل‌ها بودند، متوقف می‌کردند. در مدت نیم‌روزی که آن جا بودیم، دست کم شاهد چندین برخورد با متخلفان بودیم. در جایی دیدم که کسی چنان لاله‌ها را می‌چید که گویی در حال چیدن علف برای گوسفندانش است.

گفتم: چرا اینها را می‌چینی؟

گفت: همه این ها تا ده روز دیگر خشک می‌شود!

گفتم: خوب من و تو هم تا چند وقت دیگر می‌میریم، می‌پذیری با همین منطق، کسی بیاید و من و شما را بکشد؟

 

اما این استدلال به گوشش نمی‌رفت و او فکر می‌کرد اگر آن لاله‌ها را نچیند کلاه سرش رفته است، به خصوص که بابت ورود به آن منطقه هزار تومان پول پرداخته بود. جالب آن که این لاله‌ها چند ساعت بعد از چیده شدن پلاسیده می‌شدند و دیدنشان لذتی نداشت.

***

این تفاوت دو نگاه به طبیعت است. نگاهی که برای  طبیعت ارزش قائل است و دیدی کل‌گرایانه به محیط زیست دارد و نگاهی که همه طبیعت را بازیچه کودکانه خود می‌داند. نکته این است که پدید آوردن نگاه نخست از طریق گماردن محیط بانان و مهار بیرونی حاصل نمی‌شود.